Ατομική ελευθερία και ατομική ευθύνη
29 Μαρτίου 2019: Το μάθημα είναι σημειολογικά αφιερωμένο
στον πιο αγαπημένο μου
κι έχει θέμα την Ατομική Ελευθερία και την Ατομική Ευθύνη
Θα ξεκινήσω παρουσιάζοντας πολύ περιληπτικά μια εικόνα από τον Πλάτωνα,
Πολιτεία 616c – 617e:
Ανεβαίνοντας
οι ψυχές ξανά στον πάνω κόσμο είδαν ένα φως σαν φωτεινή κολόνα που διαπερνούσε
τον ουρανό και καταμεσής στο φως είδαν τους δεσμούς που συγκρατούν τον ουρανό και
κάνουν τα ουράνια σώματα να περιστρέφονται, όπως περιστρέφονται κι’ εκείνοι
στερεωμένοι καθώς είναι στο αδράχτι που κρατάει η Ανάγκη στα γόνατά της. Και είδαν
και άκουσαν οι ψυχές τις Σειρήνες και είδαν και άκουσαν τις λευκοντυμένες και στεφανωμένες Μοίρες, τις τρεις θυγατέρες
της Ανάγκης και του Δία, την Κλωθώ να
τραγουδά τα τωρινά αγγίζοντας το αδράχτι της μάνας της με το δεξί της χέρι, την Άτροπο τα μελλοντικά αγγίζοντας το αδράχτι με
το αριστερό της χέρι, την Λάχεση τα περασμένα και τα μελλούμενα, πιάνοντας το
αδράχτι πότε με το ένα χέρι και πότε με το άλλο χέρι, διπλή κίνηση.
Οι ψυχές, λοιπόν, όταν έφτασαν έπρεπε αμέσως να
κατευθυνθούν προς τη Λάχεση και τότε ένας προφήτης πήρε από τα γόνατα της
Λάχεσης κλήρους και παραδείγματα τρόπων ζωής, ανέβηκε σ' ένα ψηλό βήμα και
είπε:
« Ο λόγος είναι της Λάχεσης της παρθένας, της
κόρης της Ανάγκης. Ψυχές εφήμερες, αρχίζει μια άλλη περίοδος για το θνητό γένος
που θα καταλήξει στο θάνατο. Δε θα επιλέξει εσάς ο η τύχη με κλήρο αλλά εσείς
θα διαλέγετε την τύχη σας. Εκείνος που θα κληρωθεί πρώτος, πρώτος να διαλέξει
το είδος της ζωής με το οποίο αναγκαστικά θα ζήσει. Η αρετή είναι κτήμα
ελεύθερο, την οποία θα αποκτήσει ο καθένας περισσότερο ή λιγότερο ανάλογα με το
πόσο την τιμά ή την περιφρονεί. Η ευθύνη ανήκει σ' αυτόν που εκλέγει· ο Θεός δεν
έχει την ευθύνη»
Και λέγοντας αυτά έριξε κάτω κλήρους και παραδείγματα
βίων. Καθένας έπρεπε να πάρει τον κλήρο
του που όριζε την σειρά με την οποία θα περνούσε για να διαλέξει ανάμεσα στα παραδείγματα
βίων που είχε μπροστά του. Αλλά τα παραδείγματα
βίων ήταν πολύ περισσότερα απ’ όσους ήταν εκεί, ώστε η σειρά του καθενός να μην
περιορίζει και να μη δεσμεύει τις επιλογές του.
Ήταν μια δύσκολη επιλογή, είτε άνδρας ήταν
κάποιος είτε γυναίκα. Τι να διαλέξει δύναμη, χλιδή, απολαύσεις, πράγματα μεγάλα
που κατακτιώνται με αδικίες και κάθε είδους κακότητες, ή μια ζωή απλή με
ενδιάμεσες καταστάσεις, ή τον δρόμο της Αρετής, μια ζωή με θυσίες, δόξα και
τιμή;
Ήταν η κρίσιμη στιγμή, «φίλε Γλαύκων», είπε στον
συνομιλητή του ο Σωκράτης.
Γιατί φίλοι μου;
Γιατί ήταν η στιγμή που ο καθένας
θα έπρεπε να σταθμίσει πολύ καλά τα λόγια του προφήτη. Τι τους είχε πει ο
προφήτης; Την τύχη τους, καλή ή κακή, δεν θα την ορίσει ο κλήρος, θα την
επιλέξουν μόνοι τους και αναγκαστικά
(ο ρόλος της Ανάγκης ) θα ζήσουν όπως διάλεξαν να ζήσουν. Αλλά είναι ελεύθεροι για το καλό τους να
διαλέξουν μια ενάρετη ζωή και - αν αυτό επιλέξουν - να παλέψουν για να ζήσουν όσο μπορούν σύμφωνα
με τους νόμους της Αρετής, αν πράγματι την τιμούν και την σέβονται. Το τι
επιλογή θα κάνει ο καθένας τώρα είναι δική του ευθύνη. Ο Θεός δεν έχει ευθύνη.
Οι μοίρες δεν ορίζουν την ζωή του
ανθρώπου, οι μοίρες ακολουθούν τις επιλογές του. Έτσι η Κλωθώ θα πλέκει τις εξελίξεις
στην ζωή του, η Άτροπος θα κόψει το νήμα
της ζωής του, η Λάχεση, που με την πρώτη
της ιδιότητα στο παρελθόν τον άφησε να διαλέξει, με την δεύτερη ιδιότητά της θα επιβλέπει ώστε
να μη διασαλευθεί η θεϊκή τάξη από τις επιλογές των θνητών.
Η αρχαία Ελληνική φιλοσοφική σκέψη
είναι μοναδική.
