ΑΥΤΕΣ ΤΙΣ ΣΤΙΓΜΕΣ ΓΡΑΦΤΗΚΕ ΙΣΤΟΡΙΑ 7/7

21-1-1923  Συλλαλητήριο διαμαρτυρίας των προσφύγων της Αθήνας:

Στιγμές  Πικρίας, Απογοήτευσης και Θυμού για όλους

Στιγμές  Αποφάσεων για μερικούς

Από τα μέσα Ιανουαρίου 1923 οι πρόσφυγες της Αθήνας είχαν πληροφορηθεί ότι στην Λωζάννη, με την σύμφωνη γνώμη της Κοινωνίας των Εθνών, ο Βενιζέλος και ο Ινονού θα υπέγραφαν Σύμβαση υποχρεωτικής ανταλλαγής πληθυσμών με την οποία θα έθαβαν το προσφυγικό.

Έτσι, στις 21-1-1923 οργάνωσαν πάνδημο συλλαλητήριο στην Ομόνοια για να διατρανώσουν την αντίθεσή τους και να επιδώσουν ψήφισμα με το οποίο καταδίκαζαν την σχεδιαζόμενη Σύμβαση «ως μορφή αναγκαστικού εκπατρισμού και αναγκαστικής απαλλοτρίωσης», «ως πράξη που πλήττει καίρια την παγκόσμια συνείδηση και την παγκόσμια ηθική... αντίθετη προς τα δικαιώματα του ανθρώπου …και προσβολή δίχως προηγούμενο κατά της ανθρωπότητας και του πολιτισμού.»

            Σύμφωνα με μαρτυρία του παππού μου του Γιώργη Κολώνη,  το βράδυ μετά το συλλαλητήριο σ΄ ένα καφενείο μαζεύτηκαν ο ίδιος, o Λεωνίδας Παρασκευαῒδης, o Δημήτρης Παπακυριακού, o  Αλέκος κι o Στέλιος Σακαλής, o Αλέκος Βασιλειάδης, o Κώστας Μπαραλής, o Χρήστος Ζωγραφάκης, ο Τάκης Ιερίδης, όλοι φίλοι και συγγενείς από την Σμύρνη.

Πρώτος μίλησε ο δικηγόρος Κώστας Μπαραλής και είπε δυνατά, για να τον ακούσουν όλοι μέσα στο καφενείο, πως  όταν δεν έχεις τρόπο να επιβάλεις το δίκιο σου, αλλά επικαλείσαι την παγκόσμια συνείδηση και την παγκόσμια ηθική για να το βρεις, το  έχεις ήδη χάσει.

Ο  Αλέκος Βασιλειάδης τους είπε χωρίς πολλά λόγια τη γνώμη του: Να μη περιμένουν τίποτα από τους «χαρτογιακάδες» και να πάνε παρακάτω μόνοι τους. Να στήσουν τις δουλειές τους όπως τις είχαν στην Σμύρνη. Να φτιάξουν σπίτια για τις φαμίλιες τους, εκκλησιές και σχολιά. Να οργανωθούν μεταξύ τους οι πρόσφυγες για να μη τους φάνε τις αποζημιώσεις και τη διεθνή βοήθεια τα όρνια των υπουργείων. Να βοηθάνε ο ένας τον άλλο. Να μη ξεχάσουν την άτιμη αδικία. Να μη χάσουν την Μικρασιάτικη ψυχή τους.

Τέτοιες κουβέντες έκαναν κι άλλοι πολλοί στην Αθήνα. Κι αρκετοί δεν έμειναν μόνο στις κουβέντες. Έκαναν τον θυμό τους δημιουργία και ξαναπήραν πολύ γρήγορα τα ηνία της ζωής τους στα χέρια τους:  Έστησαν στα περίχωρα της πρωτεύουσας δεκάδες μονάδες κλωστοϋφαντουργίας, ταπητουργίας, μεταξουργίας, αλευροβιομηχανίας και οικοδομικών υλικών. Έβγαλαν δικές τους εφημερίδες. Άνοιξαν τα καλύτερα γλυκαντζίδικα και ταβέρνες με ρεμπέτικα στα Χαυτεία και τους Αέρηδες. Έπιασαν μαγαζιά στην Ερμού κι έφεραν την γαλλική μόδα στην Αθήνα. Ίδρυσαν Δικηγορικά γραφεία και Ιατρεία στο Κολωνάκι, Διδασκαλεία και Σχολές Τέχνης στο κέντρο, Επιχειρήσεις σ’ ολόκληρη την Αθήνα και στην επαρχία. Πήραν με την αξία τους θέσεις  στο Πανεπιστήμιο, στην Ανώτερη Διοίκηση και στις ξένες επενδυτικές επιχειρήσεις  στην Ελλάδα.

Οι περισσότεροι πρόσφυγες της Αθήνας δεν τα κατάφεραν  τόσο καλά, άλλοι δεν τα κατάφεραν καθόλου, άλλοι ούτε καν επιβίωσαν. Εκείνοι όμως που πέτυχαν να σταθούν στα πόδια τους σώθηκαν οι ίδιοι κι οι δικοί τους κι έσωσαν κι άλλους πολλούς πρόσφυγες και σε τελική ανάλυση με τον κόπο και την αξία τους συνέβαλαν καθοριστικά στον εκσυγχρονισμό της ελληνικής κοινωνίας και οικονομίας του μεσοπολέμου.

ΑΥΤΕΣ ΤΙΣ ΣΤΙΓΜΕΣ ΓΡΑΦΤΗΚΕ ΙΣΤΟΡΙΑ 6/7

1 Νοεμβρίου 1920,

Τι σκέφτονταν 368.678  Έλληνες

την στιγμή που ψήφιζαν εναντίον του Βενιζέλου;

 Δεν ήταν τόσοι πολλοί οι αντιβενιζελικοί στην Ελλάδα.

Αλλά ήταν τόσοι πολλοί και ακόμη περισσότεροι εκείνοι που ήθελαν να σταματήσει ο πόλεμος, καθώς η χώρα  βρισκόταν επί εννιά χρόνια σε πολεμικό συναγερμό και στο μικρασιατικό μέτωπο δεν διαφαινόταν γρήγορη απαγκίστρωση · ήδη το εκστρατευτικό σώμα που είχε αποβιβαστεί στη Σμύρνη είχε προχωρήσει πιο βαθιά και ένα άλλο στράτευμα βρισκόταν στην Θράκη.

 Εκτός από τους φανατικούς αντιβενιζελικούς, οι περισσότεροι ψηφοφόροι καταλάβαιναν τα οφέλη από την Μεγάλη Ελλάδα που δημιουργούσε ο Βενιζέλος, αλλά η «Ηνωμένη Αντιπολίτευσις» υποσχόταν ότι θα τερμάτιζε την μικρασιατική εκστρατεία και θα έφερνε πίσω το στρατό. Και  επειδή οι απλοί άνθρωποι ενδιαφέρονται πρωτίστως για τα μικρά και ορατά ζητήματα της προσωπικής τους ζωής, όταν βρέθηκαν μπροστά στην κάλπη έριξαν την ψήφο τους όχι εναντίον του Βενιζέλου αλλά υπέρ της αυταπάτης ότι σύντομα και απλά θα τέλειωνε ο πόλεμος και θα γυρνούσαν οι άντρες στις οικογένειες, στα χωράφια και στις δουλειές. Μόνο που οι νικητές των εκλογών τους είχαν κοροϊδέψει: συνέχισαν την εκστρατεία και κλιμάκωσαν τον πόλεμο.

Η Ελλάδα απείχε πια 368.678 βήματα από την Μικρασιατική Καταστροφή. 

ΑΥΤΕΣ ΤΙΣ ΣΤΙΓΜΕΣ ΓΡΑΦΤΗΚΕ ΙΣΤΟΡΙΑ 5/7

28 Ιουνίου 1914, Η δολοφονία του διαδόχου της Αυστρίας στο Σεράγεβο

 παγώνει τα ελληνικά Εθνικά Θέματα.

Σ ένα μήνα, 28 Ιουλίου 1914, η Αυστρία αντέδρασε κηρύσσοντας τον πόλεμο εναντίον της Σερβίας, ενώ  τις επόμενες μέρες, μήνες, χρόνια οι κηρύξεις πολέμου ακολουθούσαν η μια την άλλη. Ο πόλεμος αυτός ήταν ασφαλώς προαποφασισμένος, ήταν ένας πόλεμος  ξακαθαρίσματος  μεταξύ των ισχυρών που από χρόνια παρήγαγαν μαντέμι κι ατσάλι για να κατασκευάζουν και να αποθηκεύουν πολεμικό υλικό:

            Συνεπώς στην Ευρώπη η στιγμή της δολοφονίας στο Σεράγεβο επέσπευσε τα αναμενόμενα. Αντιθέτως στην Ελλάδα ανέτρεψε τα αναμενόμενα:

             Τα Εθνικά θέματα, που μετά τους νικηφόρους Βαλκανικούς πολέμους και λίγο πριν ξεσπάσει ο πόλεμος είχαν μπει σε φάση διπλωματικής επίλυσης, πάγωσαν. Μετά τον πόλεμο ξανασυζητήθηκαν ως δευτερεύοντα ζητήματα όταν η Ελλάδα είχε στρέψει το ενδιαφέρον της κυρίως στις νέες της διεκδικήσεις στην Θράκη και την Μικρά Ασία. Έτσι:

            Η Ελληνική Βόρειος Ήπειρος, της οποίας οι ευρωπαϊκές δυνάμεις είχαν αναγνωρίσει το καθεστώς αυτονομίας με την  Συμφωνία της Κέρκυρας  τον Μάιο του 1914, μετά τον πόλεμο δόθηκε οριστικά στην Αλβανία με απόφαση της διάσκεψης του Παρισιού τον Νοέμβριο του 1921.

Τα Δωδεκάνησα, στα οποία προπολεμικά η Ιταλική στρατιωτική κατοχή εθεωρείτο προσωρινή και περιστασιακή, με την συνθήκη της Λωζάννης αναγνωρίστηκαν από τους Ευρωπαίους ως Ιταλικό έδαφος και έμειναν υπό κατοχή μέχρι το 1947.

Τα νησιά του Βορείου και Ανατολικού Αιγαίου των οποίων η ενσωμάτωση με την Ελλάδα βρίσκονταν σε εκκρεμότητα όταν ξέσπασε ο πόλεμος, ενσωματώθηκαν στην Ελλάδα μετά τον πόλεμο, αλλά όχι και η  Ίμβρος και η Τένεδος που με τη Συνθήκη της Λωζάννης παραχωρήθηκαν οριστικά στην Τουρκία.

Ασφαλώς για την Ελλάδα δεν υπήρξαν αυτές οι μόνες απώλειες από τον πόλεμο που ξεκίνησε το 1914, αλλά είναι αυτές που σπάνια συνδυάζονται μ’ αυτόν. 

ΣΦΡΑΓΙΔΑ:

ΑΓΙΟΙ ΣΑΡΑΝΤΑ ΜΑΪΟΣ 1914

ΑΥΤΕΣ ΤΙΣ ΣΤΙΓΜΕΣ ΓΡΑΦΤΗΚΕ ΙΣΤΟΡΙΑ 4/7

29 Δεκ. 1909, Συνάντηση Βενιζέλου με τον Στρατιωτικό Σύνδεσμο

Στα τέλη του 1909  η μεταρρύθμιση που είχε επιβάλει στην Βουλή ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος μαζί με τον λαό είχε βαλτώσει. Ήταν φανερό ότι οι αξιωματικοί  χρειάζονταν πολιτική ηγεσία.  Έτσι, στις 23 Δεκεμβρίου του 1909 μετά από εισήγηση του αξιωματικού Παμίκου Ζυμβρακάκη, κάλεσαν τον Ελευθέριο Βενιζέλο στην Αθήνα. Ο Βενιζέλος έφθασε από την Κρήτη στις 29 Δεκεμβρίου 1909. Στη συνάντησή του με τον Στρατιωτικό Σύνδεσμο αρνήθηκε να αναλάβει επισήμως κάποιο ρόλο στην Ελλάδα εκείνη την στιγμή,  αλλά έδωσε πολιτικές κατευθύνσεις στους αξιωματικούς.

Τους επόμενους μήνες έγιναν δύο εκλογικές αναμετρήσεις που κατέληξαν στην ανάδειξη του Βενιζέλου σε πρωθυπουργό της Ελλάδας και σε κύριο διαμορφωτή του πολιτικού σκηνικού. Σε δέκα χρόνια και παρά την αντίδραση των αντιπάλων του, τίποτα δεν θα ήταν πια το ίδιο για την Ελλάδα στο εσωτερικό και στο εξωτερικό.

Εκείνες οι στιγμές στην συνάντηση Βενιζέλου και Στρατιωτικού Συνδέσμου στα τέλη του 1909 ήταν καθοριστικές.

ΑΥΤΕΣ ΤΙΣ ΣΤΙΓΜΕΣ ΓΡΑΦΤΗΚΕ ΙΣΤΟΡΙΑ 3/7

10 Δεκεμβρίου του 1893,    Δυστυχώς  επτωχεύσαμεν

είπε εκτός βουλής και εν τη ρύμη του λόγου του ο Τρικούπης.

 Ήταν η στιγμή που ο εκσυγχρονιστής έδωσε αέρα 
στα πανιά του λαϊκιστή.

«Πρέπει να λαλήσωμεν προς τους δανειστάς  επτωχεύσαμεν δυστυχώς» ήταν η ακριβής φράση που είπε ο Χαρίλαος Τρικούπης, αναφερόμενος στην πορεία των διαπραγματεύσεων με τους δανειστές. Η δήλωση αυτή δεν ενείχε καμία δραματικότητα, καθώς η  «πτώχευση» δεν ήταν ασυνήθιστη επιλογή των φτωχότερων  υπερχεωμένων κρατών όταν επεδίωκαν επαναδιαπραγμάτευση του χρέους τους.

Κι όμως η δήλωση αυτή είχε δυσανάλογο πολιτικό κόστος για τον Χαρίλαο Τρικούπη, έναν εκσυγχρονιστή και μεταρρυθμιστή πρωθυπουργό με μεγαλεπίβολο  αναπτυξιακό πρόγραμμα το οποίο χρηματοδοτούσε με δάνεια, επενδύσεις και φόρους. Ο αντίπαλός του ο Θεόδωρος Δηλιγιάννης ήταν δημοφιλής γιατί ήταν λαϊκιστής, έλεγε σε όλους αυτά που ήθελαν να ακούσουν, κατηγορούσε τους άλλους κι έλεγε παχιά λόγια για την «Μεγάλη Ελλάδα». Το «επτωχεύσαμεν δυστυχώς» έγινε το κεντρικό πολιτικό του σύνθημα εναντίον του Τρικούπη, παρόλο που ήταν κενό συνεπειών όσο οι διαπραγματεύσεις  με τις πιστώτριες χώρες  συνεχίζονταν ομαλά. Αλλά αυτό είναι ο λαϊκισμός, το ψέμα. Τελικά στις επόμενες εκλογές,  το 1895 νίκησε και έγινε πρωθυπουργός, ενώ ο Τρικούπης δεν βγήκε ούτε βουλευτής.

Αλλά το να είσαι καλός δημαγωγός δεν σημαίνει ότι είσαι καλός πρωθυπουργός.

Το 1897 ο Δηλιγιάννης ενέπλεξε την χώρα σ’ έναν πόλεμο που τελείωσε μέσα σε τριάντα μέρες με ταπεινωτική ήττα και υποχρέωση της Ελλάδας να καταβάλει στην Οθωμανική αυτοκρατορία υπέρογκη αποζημίωση 92.000.000 δραχμών. Το οικονομικό βάρος ήταν δυσβάσταχτο, η χώρα χρεοκόπησε. Αμέσως οι διαπραγματεύσεις με τους πιστωτές πάγωσαν και επιβλήθηκε καθεστώς Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου στα κρατικά έσοδα.

Αυτά έχει καταγράψει η Ιστορία. Μόνο που η Ιστορία δεν διδάσκεται. Κι έτσι τι έχει μείνει στην συνείδηση των πολλών;  Έμεινε ότι ο Τρικούπης οδήγησε την χώρα στην πτώχευση το 1893 και στην χρεοκοπία και ταπεινωτική εποπτεία το 1898. Ο λαϊκισμός θριάμβευσε. Και θριαμβεύει.

ΑΥΤΕΣ ΤΙΣ ΣΤΙΓΜΕΣ ΓΡΑΦΤΗΚΕ ΙΣΤΟΡΙΑ 2/7

29 Ιουνίου 1874,  «Τις πταίει»

Στις 29 Ιουνίου του 1874 ο Χαρίλαος Τρικούπης δημοσίευσε στην εφημερίδα «Καιροί» ένα άρθρο με τίτλο «Τις πταίει» όπου εν ολίγοις κατήγγειλε τις βασιλικές παρεμβάσεις και πρότεινε την Αρχή της Δεδηλωμένης.

     Σύμφωνα με το άρθρο, ο βασιλιάς εκμεταλλευόμενος μια ασάφεια του Συντάγματος του 1864 συστηματικά ανέθετε σε κόμμα της μειοψηφίας εντολή διάλυσης της βουλής και διενέργειας εκλογών «κατά το δοκούν». Αυτή η μεθόδευση έδειχνε περιφρόνηση στην λαϊκή βούληση αφού παρέκαμπτε τα κόμματα πλειοψηφίας, οδηγούσε τους πολιτικούς σε συναλλαγές με τα ανάκτορα, εξευτέλιζε τον κοινοβουλευτισμό. Το πολίτευμα παρέπαιε.

Στο άρθρο ο Τρικούπης επεσήμαινε ότι η σωστή λειτουργία του κοινοβουλευτικού πολιτεύματος συνεπάγεται την ύπαρξη στην βουλή δύο μεγάλων κομμάτων εξουσίας. Η εντολή σχηματισμού κυβερνήσεως θα έπρεπε να δίνεται από τον βασιλιά στον αρχηγό του κόμματος που θα έπαιρνε την πλειοψηφία στις εκλογές και θα εξασφάλιζε στην βουλή την δεδηλωμένη δια ψήφου εμπιστοσύνη της πλειοψηφίας των βουλευτών. Αν ακολουθείτο η Αρχή της Δεδηλωμένης τα μικρά κόμματα και οι ανεξάρτητοι, αποβλέποντας στην πολιτική τους επιβίωση, θα συνενώνονταν και σύντομα στην βουλή θα υπήρχαν δύο μεγάλα κόμματα που θα μπορούσαν να σχηματίζουν σταθερότερες κυβερνήσεις.

Για το άρθρο αυτό ο Χαρίλαος Τρικούπης υπέστη διώξεις αλλά τελικώς απαλλάχθηκε με βούλευμα. Όμως ένα χρόνο αργότερα ο βασιλιάς Γεώργιος ο Α΄, υπό την πίεση της αντιπολιτεύσεως και του λαϊκού αναβρασμού, υιοθέτησε την άποψη του Τρικούπη και στον λόγο του θρόνου στις 11 Αυγούστου 1875  δεσμεύτηκε να εφαρμόζει του λοιπού απαρεγκλίτως την Αρχή της Δεδηλωμένης. Η χώρα είχε κάνει ένα άλμα προς την Δημοκρατία. Ένα άλμα που ξεκίνησε τη στιγμή που ο Τρικούπης εξοργισμένος έδινε το άρθρο του για εκτύπωση.

ΑΥΤΕΣ ΤΙΣ ΣΤΙΓΜΕΣ ΓΡΑΦΤΗΚΕ ΙΣΤΟΡΙΑ 1/7

1828, Συνάντηση Μαυρομιχάλη – Καποδίστρια

Γράφει ο Γεώργιος Τερτσέτης: «Εις τα 1828 επήγε ο Γεώργιος Μαυρομιχάλης να επισκεφθεί τον Κυβερνήτη εις την Αίγινα. Εφόρεσε τη λαμπρότερη ενδυμασία του, βουτημένη εις το μάλαμα. Ο  Καποδίστριας τον εδέχθη και του είπε: Υιέ του Μαυρομιχάλη, δια να με τιμήσεις ήλθες ευμορφοστολισμένος, το εννοώ… αλλά δεν σ’επαινώ δια τα φορέματά σου, είναι καιροί που πρέπει να φορούμε όλοι ζώνη δερματένια, και να τρώμε ακρίδες και μέλι άγριο, είδα πολλά εις τη ζωή μου, αλλά σαν το θέαμα όταν έφθασα εις την Αίγινα, δεν είδα τι παρόμοιο ποτέ, και άλλος να μη το ιδεί.»

Τρία χρόνια αργότερα, 27 Σεπτεμβρίου 1831 αυτός ο ίδιος χολωμένος Γεώργιος Μαυρομιχάλης δολοφόνησε τον Κυβερνήτη. Δεν ήταν ο μόνος που ήθελε νεκρό τον Καποδίστρια· συνομωσίες εξύφαιναν και οι Γάλλοι και οι Άγγλοι και όσοι « Έλληνες» έχαναν με την διακυβέρνηση Καποδίστρια γρόσια και εξουσία. Αλλά μπορεί να μην είχε βρεθεί πρόθυμο δολοφονικό χέρι αν ο Καποδίστριας δεν είχε ανοίξει άθελά του βεντέτα εκείνη την μέρα του 1828 με τον Μαυρομιχάλη. Τότε η πορεία της Ελλάδας θα ήταν διαφορετική. Τότε ίσως και το σήμερα να ήταν διαφορετικό.