Ο Θουκυδίδης δείχνει ως ένοχο τον λαό

Μια πτυχή του μεγάλου εμφυλίου που ονομάζουμε Πελοποννησιακό Πόλεμο ήταν τα Κερκυραϊκά, ο εμφύλιος δηλαδή μεταξύ ολιγαρχικών και δημοκρατικών στην Κέρκυρα. Δεν ήταν ο μόνος εμφύλιος ανάμεσα στις ελληνικές πόλεις στην διάρκεια του Πολέμου αλλά ήταν ο πρώτος. Τα γεγονότα αναμφίβολα τραγικά, αλλά ο λόγος που καταγράφονται τόσο αναλυτικά από τον Θουκυδίδη είναι γιατί του δίνουν την ευκαιρία να χαρτογραφήσει την συμπεριφορά και τις παρορμήσεις του όχλου:

Μέσα στον όχλο το προσωπικό και κομματικό συμφέρον υποσκιάζουν κάθε όριο δικαιοσύνης και δικαιώνουν  την υστεροβουλία, την εκδικητικότητα, την ραδιουργία, την δολιότητα, την βαναυσότητα και τον διχασμό· η παράλογη τόλμη βαφτίζεται ανδρεία, η φρόνηση δειλία, η προνοητικότητα προδοσία, ο φανατισμός αφοσίωση· οι κατώτεροι αφανίζουν με χαιρεκακία τους ανώτερους.

Στην αφήγηση της εμφύλιας διαμάχης ο Θουκυδίδης δεν γράφει ούτε ένα όνομα αρχηγού των παρατάξεων. Οι εμπλεκόμενοι αναφέρονται ως «οι ολιγαρχικοί», «οι δημοκρατικοί», «οι δυο ομάδες», «δέκα άντρες», «οι Κερκυραίοι». Γιατί; Γιατί δεν θέλει να απαλλάξει τα άτομα από την ηθική, ιστορική, πολιτική και ατομική τους ευθύνη και να φορτώσει το φταίξιμο στους αρχηγούς, που μπορεί να είναι εγκληματικά υπεύθυνοι αλλά δεν είναι οι μόνοι.

Υπόλογοι και εγκληματίες είναι όλοι όσοι θεωρητικά ήταν πολίτες, αλλά ουσιαστικά δεν ήταν. Γιατί δεν νοούνται ως πολίτες όσοι υποχωρούν στον θυμό ή στα πάθη τους, όσοι γίνονται ετεροκαθοριζόμενος όχλος, όσοι απεμπολούν την ηθική αρετή, την σύνεση, το αίσθημα της δικαιοσύνης και την συνείδηση του κοινού καλού,  όσοι, έστω εκ των υστέρων, δεν κάνουν πίσω δεν συνετίζονται, αλλά ανατροφοδοτούν την μισαλλοδοξία και την μανία τους.

Γι’ αυτήν την πολιτική εγκληματικότητα δεν υπάρχει ελαφρυντικό. Θα μπορούσε να πει κάποιος ότι δεν ήξεραν, ότι παραπλανήθηκαν. Αυτό είναι λάθος σύμφωνα με την αρχαία ελληνική φιλοσοφία που πρεσβεύει ότι το σωστό και το δίκαιο αποτελούν πολιτικές αρετές που οφείλει να έχει και να καλλιεργεί κάθε άνθρωπος για να υπάρχουν ευημερούσες πολιτείες. Πάνω στην καθολικότητα της πολιτικής αρετής στηρίζεται όλο το οικοδόμημα της δημοκρατίας. Η πολιτική αρετή είναι ηθική αρετή και δεν ταυτίζεται με την διανοητική αρετή, δηλαδή την γνώση. Άλλωστε, αν το «δεν ήξερα» αποτελούσε ελαφρυντικό και αθωωτικό στοιχείο, τότε θα έπρεπε αυτομάτως ο κάθε αδαής εγκληματίας να απαλλάσσεται  από τα δικαστήρια λόγω άγνοιας.

Συνεπώς, ο Θουκυδίδης θέλει να πει ότι: για ό, τι κακό έγινε στην Κέρκυρα και στις άλλες πόλεις φταίνε οι λαοί που σ’ εκείνη την περίοδο λειτούργησαν ως μάζες. Κι εδώ τελειώνει το παραμύθι ότι ο λαός είναι εξ ορισμού σοφός.