ΔΟΚΙΜΙΑ ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑ: Μαΐου 2025

Σάββατο 24 Μαΐου 2025

© Με την επιφύλαξη παντός δικαιώματος

1923 -2023

Την 1η Μαρτίου 1935, ο Βενιζέλος έκανε κίνημα. Για λίγο φάνηκε ότι θα χωριστεί πάλι η Ελλάδα στα δύο. Τα πράγματα όμως δεν έφθασαν εκεί, γιατί οι στρατιωτικοί που ηγούντο του κινήματος δεν ήθελαν και δεν είχαν εντολή από τον Βενιζέλο να φθάσουν τα πράγματα εκεί. Οι Κονδύλης και Μεταξάς πήραν τα εύσημα για την καταστολή και ο όχλος έστηνε κρεμάλες για τον Βενιζέλο και οι παπάδες του έριχναν αναθέματα.

Γιατί έκανε κίνημα ο Βενιζέλος το ‘35; Ούτε γιατί ήταν πολιτικός τζογαδόρος και εκρηκτική προσωπικότητα, όπως λένε οι εχθροί του (έχει ακόμα σήμερα εχθρούς), ούτε γιατί ήταν ταραγμένος από την δολοφονική επίθεση εναντίον του, που λένε όσοι δεν έχουν ιδέα περί Βενιζέλου. Ο Βενιζέλος έκανε το κίνημα γιατί έβλεπε ότι γίνονταν κινήσεις για να επαναφέρουν τον βασιλιά και ήθελε να προστατεύσει την Αβασίλευτη.

Μετά την καταστολή του κινήματος του Βενιζέλου ο Τσαλδάρης κάλεσε τους Αντι-βενιζελικούς και τον Μεταξά - τον ίδιο εκείνον Μεταξά που είχε αποπέμψει από την Κυβέρνησή του ένα χρόνο πριν όταν χαρακτήρισε τον Κοινοβου-λευτισμό «εκπεσόντα» - και όλοι μαζί έστησαν ένα αντιβενιζελικό, διωκτικό, εκδικητικό, φανατικό καθεστώς. Επέβαλαν Στρατιωτικό Νόμο και κυβερνούσαν με Αναγκαστικούς Νόμους. Περιόρισαν τις ελευθερίες των πολιτών. Έστησαν στρατοδικεία με εντολή να απαγγελθούν θανατικές καταδίκες - και κατά του Βενιζέλου - Εκτέλεσαν σαν προδότες όσους δεν είχαν προλάβει να φύγουν, ανάμεσά τους και τρεις ήρωες του Μικρασιατικού (ήταν κατήγοροι το ΄22 στην δίκη των «Έξι»). Και όταν είχαν τελειώσει το ξεκαθάρισμα των λογαριασμών, ήραν τον Στρατιωτικό Νόμο και προκήρυξαν εκλογές.

Οι εκλογές έγιναν στις 9 Ιουνίου 1935 με το πλειοψηφικό. Για όλους όμως τους παραπάνω λόγους δεν έλαβαν μέρος οι Φιλελεύθεροι και τα συγγενή κόμματα του Γ. Καφαντάρη, Αλ. Παπαναστασίου, Ανδρέα Μιχαλακόπουλου, Αλεξ. Μυλωνά και Ιω. Σοφιανόπουλου. Από τους συμμετασχόντες πήραν : Π. Τσαλδάρης και Γ. Κονδύλης συνεργαζόμενοι 65%, 288 έδρες [Τσαλδάρης 255, Κονδύλης 32]. Ένωσις Βασιλοφρόνων 14%, 7 έδρες [Μεταξάς 5, Ανεξάρτητοι Πολιτευτές 2]. Κομμουνισταί και Συμπράττοντες 9.59%, (λόγω πλειοψηφικού δεν έβγαλαν βουλευτές). Ανεξάρτητοι 6.89%, 6 έδρες.

Ήταν μια βουλή από εθνικόφρονες και βασιλικούς που ανταγωνίζονταν μεταξύ τους ποιος θα πρωτοφέρει τον βασιλιά. Πρώτοι στον αγώνα δύο παλιοί προδότες του χώρου του ο καθένας: Ο Ι. Μεταξάς που το 1924 είχε αποκηρύξει τον βασιλιά για να πάρει χάρη από τον Παπαναστασίου και να γυρίσει στην Ελλάδα. Και ο Γ. Κονδύλης που το 1924 παρίστανε τον «Ηρακλή της Δημοκρατίας». Απέναντι και στους δύο ο πρωθυπουργός Π. Τσαλδάρης υποστήριζε ότι έπρεπε πρώτα να γίνει δημοψήφισμα για να αποφανθεί ο λαός και μετά η Κυβέρνηση να προβεί στην αντίστοιχη νομοθετική πράξη. Ο Κονδύλης τον αψήφησε και κινήθηκε αντιθεσμικά. Ήρθε σε επικοινωνία με τον Γεώργιο και εν συνεννοήσει με τους αρχηγούς των σωμάτων - Αλ. Παπάγο, Δ. Οικονόμου και Γ. Ρέππα - έριξε τον Τσαλδάρη και ανέλαβε ο ίδιος πρωθυπουργός.

Όσα έγιναν μετά θύμιζαν 1924 από την ανάποδη. Ο Κονδύλης έφερε στην βουλή τον Νόμο για την επαναφορά της Βασιλείας (απόντων 165 βουλευτών) και στις 3 Νοεμβρίου 1935 έκανε δημοψήφισμα. Ο αναίσχυντος όμως δεν κράτησε ούτε τα προσχήματα, το 98% υπέρ εξέθετε τον ίδιο τον βασιλιά.

Υπ’ αυτές τις συνθήκες το 1935 γύρισε στην Ελλάδα ο Γεώργιος Β΄ που εις ένδειξη συμφιλιώσεως έδωσε αμνηστία σε πολιτικούς και στρατιωτικούς του Κινήματος της 1^ης Μαρτίου 1935 - παρά την αντίθετη γνώμη του Κονδύλη (ειδικά για τους στρατιωτικούς).Ο Κονδύλης παραιτήθηκε και με εντολή του Γεώργιου ανέλαβε υπηρεσιακός πρωθυπουργός ο μετριοπαθής πολιτικός Κων/νος Δεμερτζής για να οδηγήσει την χώρα σε εκλογές για Αναθεωρητική Βουλή γιατί με την κατάργηση της Αβασίλευτης είχε καταργηθεί και το Σύνταγμα του 1927.

Ο Βενιζέλος αυτεξόριστος στο Παρίσι πέθανε στις 18 Μαρτίου 1936. Η Γαλλική Κυβέρνηση του απέδωσε τιμές όσες ποτέ άλλοτε σε ξένο πολιτικό, αλλά στην Αθήνα τον φοβούνταν ακόμα και πεθαμένο. Έτσι η σορός του παρελήφθη από το γαλλικό πολεμικό στο Μπρίντιζι και ταξίδεψε με το αντιτορπιλικό «Κουντουριώτης» κατευθείαν προς Χανιά. Ο Βενιζέλος ανήκε πια στην Ιστορία.

[1] Βλ. Κων. Δ. Πολυχρονιάδου «Αἱ γνῶμαι τοῦ Ἐλευθερίου Βενιζέλου περί μεταρρυθμίσεων», σελ. 108

Δευτέρα 12 Μαΐου 2025

© Με την επιφύλαξη παντός δικαιώματος

1923 -2023

ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΣ

Στις 20 Οκτωβρίου 1923, δεκατρείς μήνες μετά την καταστροφή του Μικρασιατικού Ελληνισμού και την απώλεια της Ανατολικής Θράκης, έντεκα μήνες μετά την καταδίκη σε θάνατο και την εκτέλεση των «Έξι» συνυπεύθυνων ως υπεύθυνων για την εθνική τραγωδία, η επαναστατική κυβέρνηση Γονατά - Πλαστήρα προκήρυξε εκλογές για τις 16 Δεκεμβρίου, με εκλογικό σύστημα έναν συνδυασμό στενής εκλογικής περιφέρειας (Στερεά Ελλάδα, Πελοπόννησος, Κυκλάδες) και ευρείας (Νέες Χώρες).

Δύο μέρες μετά, στις 22 Οκτωβρίου, εκδηλώθηκε αντιβενιζελικό στρατιωτικό κίνημα των υποστρατήγων Γ. Λεονορδόπουλου και Παν. Γαργαλίδη σε συνεργασία με τον φιλοβασιλικό συνταγματάρχη Γ. Ζήρα και φιλοβασιλικούς στρατιωτικούς κύκλους της επιρροής του Ι. Μεταξά. Το κίνημα κατεστάλη λόγω της γρήγορης αντίδρασης του Ν. Πλαστήρα και έγιναν εκτεταμένες συλλήψεις. Από τους αρχηγούς ο Ζήρας κατέφυγε στην Γιουγκοσλαβία και ο Μεταξάς ζήτησε πολιτικό άσυλο στην Ιταλία. Οι Λεοναρδόπουλος και Γαργαλίδης δικάστηκαν από στρατοδικείο και καταδικάστηκαν σε θάνατο. (Ένα χρόνο μετά όλοι είχαν πάρει χάρη και στην Ελλάδα δεν υπήρχε βασιλιάς. Τότε όμως το 1923, μετά την καταστολή του κινήματος - θεωρώντας βέβαιη η Επαναστατική Κυβέρνηση την εμπλοκή του Γεώργιου Β΄ σ’ αυτό - ο Στυλιανός Γονατάς δήλωσε στο διάγγελμα του ότι αποτελεί επιτακτική πλέον ευθύνη τους να ανακινήσουν το πολιτειακό. Πρώτη τους κίνηση ήταν να αποστρατεύσουν πάνω από 1.200 αντιβενιζελικούς αξιωματικούς (αίτημα των βενιζελικών αξιωματικών που εκκρεμούσε από το 1922)

Η ανακίνηση του πολιτειακού εν μέσω της προεκλογικής περιόδου αναζωπύρωσε τις διαφωνίες μεταξύ των Βενιζελικών για το αν θα προχωρούσαν σε κατάργηση της Βασιλείας άμεσα δια νόμου ή μετά τις εκλογές με δημοψήφισμα. Ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου, της αριστερής πτέρυγας των βενιζελικών, ταγμένος υπέρ της κατάργησης της βασιλείας άμεσα και δια νόμου, ίδρυσε την «Δημοκρατική Ένωση» και πήρε μαζί του τους «Στρατιωτικούς» της βενιζελικής παράταξης - ενδεικτικά αναφέρω τους Στρατηγούς Θ. Πάγκαλο, Γ. Κονδύλη και τον Στόλαρχο Αλ. Χατζηκυριάκο - Από την άλλη οι Φιλελεύθεροι ( εκτός από επτά στελέχη που ανεξαρτητοποιήθηκαν και δήλωσαν μετεκλογική συνεργασία με την Δημοκρατική Ένωση) έμειναν στην γραμμή Βενιζέλου, δηλαδή πρώτα εκλογές μετά Δημοψήφισμα. Ο λαός μίλησε στις 2 Δεκεμβρίου στο μεγάλο συλλαλητήριο στους Στύλους του Ολυμπίου Διός, όπου καλούσε τον Βενιζέλο να γυρίσει από το Παρίσι.

Στο άλλο στρατόπεδο, των Αντιβενιζελικών, η ανακίνηση του πολιτειακού εν μέσω εκλογών τούς οδήγησε να δηλώσουν ότι θα απόσχουν από τις εκλογές. Πρώτη η «Ηνωμένη Αντιπολίτευση» ( «Λαϊκό» και «Κόμμα Στρατού»), έπειτα το «Κόμμα Ελευθεροφρόνων» του Ι. Μεταξά, μετά το «Συντηρητικό» του Γ. Ράλλη, μετά και τα μικρότερα. Και λίγες μέρες μετά, στις 9 Δεκεμβρίου, οργάνωσαν συλλαλητήριο στους Στύλους του Ολυμπίου Διός. Στην Αστυνομία υπήρχαν πληροφορίες ότι οι οπαδοί του Μεταξά θα δημιουργούσαν επεισόδια και δεν αιφνιδιάστηκαν όταν ομάδες διαδηλωτών που κατευθύνονταν προς το Σύνταγμα τούς επετέθησαν με πυροβολισμούς, ενώ είχαν ήδη αρχίσει συγκρούσεις και στο Ζάππειο. Ταυτόχρονα ομάδες των Δημοκρατικών κινούντο προς τα σημεία των συγκρούσεων. Ο απολογισμός ήταν οκτώ νεκροί και 16 σοβαρά τραυματισμένοι.

Σ΄αυτό το κλίμα έγιναν οι εκλογές στις 16 Δεκεμβρίου 1923. Ήταν οι τελευταίες που έγιναν σφαιρίδια - εκτός από Αθήνα, Πειραιά και Θράκη, όπου για πρώτη φορά χρησιμοποιήθηκαν χάρτινα ψηφοδέλτια - Έβγαλαν[1]: Φιλελεύθεροι, Ε. Βενιζέλος, 250 έδρες. Δημοκρατική ‘Ενωσις, Αλέξανδρος Παπαναστασίου, 120 έδρες. Ανεξάρτητοι Βενιζελικοί, 7 έδρες. Αγροτικό κόμμα, Σπύρος Χασιώτης, 3 έδρες [Το πρώτο Αγροτικό πολιτικό κόμμα ]. Η αποχή μετρήθηκε στο 30%. Το Σ.Ε.Κ.Κ.Ε. - Σοσιαλιστικό Εργατικό Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας - πήρε 18.000 ψήφους και δεν έβγαλε βουλευτή. [Το Σ.Ε.Κ.Κ.Ε με έμβλημα/σύνθημα "Σφυρί-Δρεπάνι" ήταν μετεξέλιξη των σοσιαλιστικών σχημάτων που υπήρχαν στην Ελλάδα από το 1885. Η προσθήκη του προσδιορισμού «Κομμουνιστικό» στον τίτλο του στις εκλογές του 1923 συνιστούσε δήλωση της ηγεσίας για την ιδεολογική και πολιτική τους ταύτιση με τους Μπολσεβίκους της ΕΣΣΔ.

Τρεις μέρες μετά τις εκλογές, στις 19 Δεκεμβρίου 1923 ο Γεώργιος Β΄ με υπόδειξη Γονατά έφυγε από την Ελλάδα και ανέλαβε αντιβασιλεύς ο Π. Κουντουριώτης Στις 4 Ιανουαρίου 1924 ο Βενιζέλος γύρισε με την πρόθεση να γίνει ρυθμιστής των εξελίξεων αλλά όχι Πρωθυπουργός. Παρά ταύτα στις 11 Ιανουαρίου ανέλαβε προσωρινός Πρωθυπουργός και σχημάτισε Κυβέρνηση σκοπεύοντας να πετύχει να συμφωνήσουν για να λυθεί το πολιτειακό με δημοψήφισμα, ώστε να μη μπορεί να τεθεί στο μέλλον θέμα νομιμότητας του πολιτεύματος. Πίστευε ότι θα μπορούσε να ελέγξει τους Στρατιωτικούς και να πείσει τον Παπαναστασίου αλλά βρήκε τοίχο. Κι επειδή δεν του ταίριαζε ιδιοσυγκρασιακά να είναι ο μετριοπαθής παίχτης στο τραπέζι και να χάνει, αρχές Φεβρουαρίου παραιτήθηκε κι έφυγε για το Παρίσι αφήνοντας πρωθυπουργό τον Γ. Καφαντάρη που τον έρριξαν οι Στρατιωτικοί.

Οι Φιλελεύθεροι μετά και τον θάνατο του στρατηγού Π. Δαγκλή, που κρατούσε το κώμα ενωμένο, διασπάστηκαν σε ομάδες Καφαντάρη, Μιχαλακόπουλου και Σοφούλη. Η διάσπαση φάνηκε στις 12 Μαρτίου 1924 όταν 259 βουλευτές (πολλοί Φιλελεύθεροι) ψήφισαν Πρωθυπουργό τον Αλέξανδρο Παπαναστασίου. Και στις 15Μαρτίου 1924 όταν 283 ψήφισαν τον Νόμο για την Κατάργηση της Βασιλείας. Καταργώντας οι 283 την Βασιλεία με νόμο κι όχι με δημοψήφισμα, κάνοντας δηλαδή αυτό ακριβώς που ο Βενιζέλος είχε προειδοποιήσει να μη κάνουν, υπονόμευσαν την «Αβασίλευτη». Το ότι ο Παπαναστασίου έκανε επικυρωτικό δημοψήφισμα στις 13 Απριλίου 1924 και πήρε 69.95% υπέρ της Αβασίλευτης είχε μικρή νομιμοποιητική σημασία και ήταν δείγμα αδυναμίας΄Όπως ήταν δείγμα αδυναμίας ότι έκανε αθρόες προαγωγές για να εξαγοράσει στρατιωτικούς, έδωσε αμνηστία στους κινηματίες του ’23 και θέσπισε τον «Κατοχυρωματικό» Νόμο με τον οποίο τα Στρατοδικεία καταδίκαζαν πολίτες για πολιτικο/ιδεολογικούς λόγους.

Τον Ιούνιο 1924 οι «Στρατιωτικοί έρριξαν τον Παπαναστασίου. Ήταν μόλις είχε ολοκληρώσει την σύνταξη του Νέου Συντάγματος και λίγο πριν το περάσει από την Βουλή.

Τον Ιούνιο 1924 οι «Στρατιωτικοί έρριξαν τον Παπαναστασίου. Ήταν μόλις είχε ολοκληρώσει την σύνταξη του Νέου Συντάγματος και λίγο πριν το περάσει από την Βουλή. Μετά τον Παπαναστασίου ανέλαβαν προσωρινοί πρωθυπουργοί οι Γεώργιος Κονδύλης και Θεμιστοκλής Σοφούλης μέχρι τον Σεπτέμβριο ’24 που ανέλαβε ο Ανδρέας Μιχαλακόπουλος τον οποίο ανέτρεψε το πραξικόπημα του Θεόδωρου Πάγκαλου τον Ιούνιο 1925 Ο Πάγκαλος, με δύναμη κρούσης τα παραστρατιωτικά «Δημοκρατικά Τάγματα» των αξιωματικών Β. Ντερτιλή και Ν. Ζέρβα, «ανέλαβε» πρωθυπουργός και πήρε ψήφο εμπιστοσύνης την 1^η Ιουλίου. Δεν ήταν ούτε γελοίος, ούτε γραφικός όπως τον έχουν παρουσιάσει στις σάτιρες. Ήταν δικτάτορας. Εξ αρχής έστειλε εξορία τους πολιτικούς που δεν τον ψήφισαν για πρωθυπουργό και τους εκδότες που δεν τον στήριξαν. Πήρε το «Σύνταγμα της Αβασίλευτης» του Παπαναστασίου, έκανε ό,τι αλλαγή τον βόλευε και το δημοσίευσε χωρίς να το περάσει από την Βουλή την οποία λίγες μέρες αργότερα την διέλυσε. Κι επειδή το «πρωθυπουργός» δεν του έφτανε και το «δικτάτορας» τον ενοχλούσε έκανε δημοψήφισμα και «εκλέχτηκε» Πρόεδρος της Δημοκρατίας. Πέρα από την νοθεία, η αλήθεια είναι ότι ο Πάγκαλος, ο επικίνδυνα αλλοπρόσαλλος, ο εθνικιστής, ο άσχετος από πολιτική και οικονομία, άρεσε και τον ψήφισαν. Και περισσότερο άρεσε στους βασιλόφρονες.

[1] Δεν μπορούν να υπολογιστούν τα ποσοστά κάθε παράταξης επειδή σε πολλές περιοχές Βενιζελικοί διαφορετικών παρατάξεων κατέβηκαν με κοινό ψηφοδέλτιο.