ΘΟΥΚΥΔΙΔΟΥ ΙΣΤΟΡΙΩΝ Β΄37,

Το περιφημότερο απόσπασμα

του περιφημότερου πολιτικού λόγου όλων των εποχών

 «Το πολίτευμα που έχουμε … λέγεται δημοκρατία, λόγω του ότι η διακυβέρνηση του κράτους δεν βρίσκεται στα χέρια των ολιγαρχικών αλλά του δήμου· και ενώ οι νόμοι εξασφαλίζουν για όλους ισότητα δικαιοσύνης όσον αφορά στα ιδιωτικά τους συμφέροντα, στα δημόσια αξιώματα ο λαός εκλέγει εκείνους που έχουν πετύχει σε κάποιο τομέα με κριτήριο την αρετή τους και όχι την κοινωνική τους τάξη, ούτε πάλι κάποιος φτωχός, αν μπορεί να προσφέρει κάποια υπηρεσία στην πόλη, εμποδίζεται λόγω της ασημαντότητας της κοινωνικής του θέσης»

«αρετή»

  λέξη αφορμή για πολιτική συζήτηση με φιλοσοφικό χρώμα:

    Η λέξη «αρετή» προέρχεται από την ίδια ετυμολογική ρίζα με την λέξη «άριστος». Ο όρος αρετή περιλάμβανε τις γνώσεις, την συναισθηματική ωριμότητα και την ηθική καλλιέργεια που μπορούσε να κατακτήσει ο άνθρωπος με διδασκαλία και άσκηση· και άριστος ήταν αυτός που είχε φθάσει την αρετή. Η πορεία προς την κατάκτηση της αρετής απαιτούσε χρόνο και απερίσπαστη προσπάθεια, γι’ αυτό ήταν πιο εφικτός στόχος για κάποιους από τους ολίγους, τους προνομιούχους δηλαδή του Αθηναϊκού πολιτικο-οικονομικού  συστήματος, παρά για τον λαό. Συνεπώς, την εποχή της ακμής της Αθηναϊκής Δημοκρατίας οι περισσότεροι που κατείχαν την αρετή προέρχονταν από την παράταξη των ολίγων, των αρίστων, όπως  επονομάζονταν, και όχι από την παράταξη του δήμου.

  Απ’ αυτήν την βασική θέση προκύπτει αλυσιδωτά μια σειρά λογικών συλλογισμών:

- Αφού στα δημόσια αξιώματα ο λαός εξέλεγε άνδρες με κριτήριο την αρετή τους, οι ανήκοντες στην παράταξη των ολίγων είχαν μεγαλύτερες πιθανότητες να εκλεγούν για τα δημόσια αξιώματα.

- Αν, σύμφωνα με τα παραπάνω, οι ολίγοι εκλέγονταν κατά κύριο λόγο στα δημόσια αξιώματα, η Αθηναϊκή Δημοκρατία ήταν στην ουσία μείγμα Αριστοκρατίας και Δημοκρατίας, οπότε η διακήρυξη του ρήτορα στην αρχή του κεφαλαίου ότι η εξουσία δεν βρίσκεται στα χέρια των ολίγων αλλά στα χέρια του δήμου, ήταν μια ψευδαίσθηση που ικανοποιούσε τον λαό και άφηνε ανενόχλητους τους ολίγους, τους αρίστους να κατέχουν την πραγματική εξουσία. Το επιχείρημα φαίνεται έγκυρο, είναι όμως και αληθές;

- Δεν είναι αληθές, διότι παραβλέπει μια σημαντική παράμετρο, ότι οι άνδρες στα ανώτατα αξιώματα είχαν αρετή, συνεπώς εξ ορισμού έπρατταν «το δέον» και σέβονταν τον Νόμο. Και ο Νόμος όριζε ότι το πολίτευμα ήταν Δημοκρατία. Δημοκρατία χωρίς υποσημειώσεις.

- Άρα, όσο στα δημόσια αξιώματα βρίσκονταν άνδρες με αρετή, άσχετα από ποια πολιτική παράταξη προέρχονταν, το πολίτευμα ήταν Δημοκρατία.

   Όταν όμως τα δημόσια πράγματα πέρασαν στα χέρια των άνευ αρετής δημαγωγών, ο Νόμος ακυρώθηκε και υποκαταστάθηκε από τα ψηφίσματα και η Δημοκρατία έμεινε ανάπηρο και ευάλωτο πολίτευμα. (Πρβλ. Αριστοτέλους, Πολιτικά Δ, 4, 26)

Συνεπώς:

Η Δημοκρατία ορθώς εμπιστεύτηκε την αρετή,

αλλά έκανε λάθος που υποτίμησε την κακία.